سیر و تطور تاریخی استعارۀ تمثیلیه در نگاهی نقادانه

در مقالۀ حاضر تلاش شده با روش تحلیل محتوا و توصیفی، آرای متعدد و مختلف اهل بیان از ورود این اصطلاح به عرصۀ بلاغت عربی و فارسی تا زمان حاضر، بررسی و تطبیق و نقد شود؛ نتایج تحقیق، مبیّن آن است که اهل بلاغت، علاوه بر اختلاف در نام‌گذاری و پریشان‌گویی‌های زیاد در تعریف مصادیق آن، چهار دیدگاه ماهوی درخصوص کمّیت و کیفیت استعارۀ تمثیلیه دارند. به نظر می‌رسد باتوجه‌به لفظ تمثیل و معانی آن، دیدگاه اول صحیح و با این نام‌گذاری تطبیق دارد؛ هرچند برای رهایی از این همه نام‌گذاری و پریشان‌گویی، پیشنهاد می‌شود جایی‌که مجاز مرکب است و به‌اصطلاح از امور متعدد انتزاع می‌شود، قائل به تفصیل شد و درصورتی‌که ارتباط بین عبارت مذکور و معنای دوم آن غیرمشابهت باشد، آن را مجاز مرکب نامید، و درصورتی‌که ارتباط بین عبارت مذکور و معنای دوم، علاقۀ مشابهت باشد و عبارت مذکور مَثَل یا در حکم مَثَل بوده، آن را استعارۀ تمثیلیه نامید، و اگر عبارت مذکور مَثَل یا در حکم مَثَل نباشد، آن را استعارۀ مرکب نامید.